Çocuk tesliminde hak sahibi kimdir ?

Çocuk Tesliminde Hak Sahibi Kimdir? Tarihsel Arka Plan, Güncel Uygulama ve Akademik Tartışmalar

Kısa cevap: “hak sahibi”, mahkeme kararında çocuğu alma veya teslim etme yükümlülüğü tanımlanan taraftır

Çocuk teslimi, boşanma, ayrılık ya da velayete ilişkin tedbir kararları sonucunda mahkemenin belirlediği ebeveyn ile çocuk arasındaki yaşam düzeninin fiilen uygulanmasıdır. Bu çerçevede “hak sahibi”, mahkemenin ilamında veya tedbir kararında çocukla kişisel ilişki kurma ya da çocuğu belirli zamanda teslim alma hakkı tanınan kişidir; “yükümlü” ise bu teslimi yapmakla sorumlu olandır. 2021–2022 reformlarıyla birlikte süreç, icra dairelerinden alınarak çocuk odaklı bir idari-yargısal modele taşınmıştır. Bu dönüşüm, Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmelik ve ilgili kanun değişiklikleriyle çerçevelenmiştir. :contentReference[oaicite:0]{index=0}

Tarihsel arka plan: İcra odaklı modelden çocuk odaklı modele

Uzun yıllar boyunca çocuk teslimi, İcra ve İflas Kanunu hükümleri uyarınca icra daireleri aracılığıyla yerine getiriliyordu. Eleştiriler; icra yönteminin çocuğun psikolojik bütünlüğünü yeterince korumadığı, ebeveynler arası çatışmayı artırdığı ve teslim sürecini “borç-takip” paradigmasına sıkıştırdığı yönündeydi. 30 Kasım 2021 tarihli 7343 sayılı Kanun ile bu hükümler yürürlükten kaldırıldı; çocuk teslimi ve çocukla kişisel ilişki kurulması, Çocuk Koruma Kanunu ve ikincil mevzuat üzerinden yeni bir zemine oturtuldu. :contentReference[oaicite:1]{index=1}

Bu değişikliğin uygulama ayağını ayrıntılandıran düzenleme, 4 Ağustos 2022’de yayımlanan “Çocuk Teslimi ve Çocukla Kişisel İlişki Kurulmasına İlişkin İlam ve Tedbir Kararlarının Yerine Getirilmesine Dair Yönetmelik” oldu. Yönetmelik; görevli birimleri (Adalet Bakanlığı bünyesindeki müdürlükler ve çocuk görüşme/teslim merkezleri), temel ilkeleri (çocuğun üstün yararı, travmanın önlenmesi, uzman eşliği), teslim mekânlarını ve usulî güvenceleri belirledi. [1]

Bugünkü sistemde “hak sahibi” nasıl belirlenir?

Güncel modelde hak sahipliği mahkeme kararına dayanır: Aile mahkemesi, Türk Medenî Kanunu’nun velayet ve kişisel ilişki hükümleri uyarınca (ör. TMK m. 182 ve devamı) hangi ebeveynin velayet sahibi olacağına ve velayet sahibi olmayan ebeveynin çocukla hangi gün/saatlerde görüşeceğine karar verir. İşte bu kişisel ilişki dilimlerinde çocuğu görme/teslim alma yetkisi olan ebeveyn, o zaman dilimi bakımından “hak sahibi”; karşı taraf da “yükümlü”dür. Başvuru, çocuğun yerleşim yerindeki ilgili müdürlüğe yapılır; süreç uzmanlar eşliğinde yürütülür ve tarafların hak/yükümlülükleri açık biçimde tebliğ edilir. :contentReference[oaicite:3]{index=3}

Uygulamada, başvuruyu hak sahibi bizzat yapabileceği gibi avukatı aracılığıyla da yapabilir; ancak avukatın tek başına çocuğu teslim alması mümkün değildir. Bu ayrım, teslim sürecinde yetkilendirme ve temsilin sınırlarını netleştirir. [2]

Çocuk dostu mekânlar ve uzman eşliği

Yeni modelin en görünür yeniliklerinden biri, çocuk görüşme/teslim merkezleridir. Bu merkezler; psikolog, pedagog veya sosyal çalışmacı eşliğinde, çocuğun güvenli ve nötr bir ortamda ebeveynle buluşmasını hedefler. Teslim ve kişisel ilişki kurulması, hâkim kararına uygun şekilde, çocuğun duygusal güvenliği öncelenerek organize edilir. Bu yaklaşım, çocuğun üstün yararı ilkesinin somut uygulanışıdır. :contentReference[oaicite:5]{index=5}

Uygulamada aksama olursa ne olur?

Karara rağmen teslim yapılmaması, hak sahibinin başvurusu üzerine idari ve yargısal yaptırımları tetikleyebilir. Süreklileşen ihlaller, aile hukukunda velayetin değiştirilmesi davalarında dikkate alınır; Yargıtay içtihadı, çocuğun yararına aykırı davranışların velayet düzeninin yeniden gözden geçirilmesine yol açabileceğini vurgular. Bu husus, ebeveynler arası çatışmayı “çocuğu araçsallaştırma” noktasına taşımayı önlemek bakımından önemlidir. :contentReference[oaicite:6]{index=6}

Akademik tartışmalar: Çocuğun üstün yararı, özerklik ve ebeveyn hakları dengesinde “hak sahibi”

Güncel literatür, “hak sahibi” kavramını salt ebeveyn hakkı olarak değil, çocuğun üstün yararı merkezli bir ilişki rejimi olarak yorumlar. Tartışmalar üç eksende yoğunlaşıyor:

1) Çocuğun sesi ve özerkliği

“Teslim” teknik bir işlem olsa da, çocukların yaş ve olgunluklarına göre görüşlerinin alınması ve gerçek anlamda dinlenmesi gerektiği savunulur. Çocuğun itirazı, travma belirtileri ve bağlanma dinamikleri, kişisel ilişki planının revizyonunu gerektirebilir; yönetmelikteki çocuğa uygunluk ve uzman eşliği ilkeleri bu yönde araç sağlar. :contentReference[oaicite:7]{index=7}

2) Eşit ebeveynlik ve çatışma yönetimi

Eşit ebeveynlik söylemi, “hak sahibi”nin her dosyada otomatik olarak bir ebeveyn olduğuna dair kalıp yargıları kırmayı amaçlar. Mahkemeler, bakım sürekliliği, okul düzeni, kardeş bağları ve bakım kapasitesi gibi ölçütlerle, esnek ve çocuğa özgülenmiş takvimler kurmaya yönelir. Uygulamada teslimin merkezlerde ve uzman gözetiminde yapılması, yüksek çatışmalı boşanmalarda koruyucu bir tampon işlevi görür. :contentReference[oaicite:8]{index=8}

3) Hak arama özgürlüğü ve ölçülülük

7343 sayılı Kanun’la icra yolundan çıkış, yaptırımların “para-cezası odaklı baskı” olduğu eleştirilerini azaltırken; ölçülülük ve sosyal destek mekanizmalarının güçlendirilmesi gerektiği vurgulanır. Nitekim Anayasa Mahkemesi de 7343’e ilişkin iptal taleplerini incelerken, çocuk yararı ile taraf hak ve özgürlükleri arasındaki dengeye dikkat çekmiştir. Bu, “hak sahibi”nin hukuki güvenceleriyle çocuğun korunması arasında hassas bir denge kurulması gereğini teyit eder. :contentReference[oaicite:9]{index=9}

SEO odaklı pratik çerçeve: Kim ne zaman “hak sahibi” olur?

• Velayet sahibinin günlük bakım dönemleri: Çocuk velayet sahibinin yanında kaldığı sürelerde, teslim yükümlüsü genelde diğer ebeveyndir.
• Kişisel ilişki gün/saatleri: Mahkemenin takvimine göre görüşme hakkı tanınan ebeveyn, o zaman dilimlerinde hak sahibidir; diğer taraf teslimle yükümlüdür.
• Geçici tedbirler: Dava sürecinde verilen tedbir kararları, nihai ilam beklenmeksizin hak sahipliğini belirleyebilir.
• Merkezler ve uzmanlar: Teslimler çocuk dostu merkezlerde, uzman eşliğinde ve mahkeme kararına sadakatle yapılır.

Bu özet, ebeveynlerin “çocuk tesliminde hak sahibi kimdir?” sorusuna pratik bir yanıt verirken, her dosyada nihai belirlemenin mahkeme kararına ve çocuğun üstün yararına göre yapıldığını tekrarlar. :contentReference[oaicite:10]{index=10}

Sonuç

“Çocuk tesliminde hak sahibi” statüsü, icra merkezli yaklaşımdan uzaklaşarak çocuk merkezli bir kurguya evrilmiştir. Bugün hak sahipliği; TMK çerçevesindeki velayet ve kişisel ilişki kararlarına, 7343 sayılı Kanun’la getirilen yapısal değişikliklere ve 2022 Yönetmeliği’nin çocuk dostu usullerine dayanır. Uygulamada yaşanan aksaklıklarda, uzman destekli merkezler ve yargısal denetim mekanizmaları devrededir. Nihayetinde amaç, ebeveyn haklarını değil, çocuğun bütüncül esenliğini merkeze almaktır. :contentReference[oaicite:11]{index=11}

Kaynaklar

• 7343 sayılı Kanun ve geçiş hükümlerine ilişkin değerlendirme. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
• “Çocuk Teslimi ve Çocukla Kişisel İlişki…” Yönetmeliği (04.08.2022, RG 31913). :contentReference[oaicite:13]{index=13}
• Adalet Bakanlığı, “Çocuk Teslimi ve Çocukla Kişisel İlişki… Sürecine İlişkin Rehber”. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
• Anayasa Mahkemesi, 7343 sayılı Kanun’a ilişkin norm denetimi basın duyurusu (25.12.2024). :contentReference[oaicite:15]{index=15}
• Yargıtay içtihadına yansıyan ilkeler ve güncel değerlendirmeler. :contentReference[oaicite:16]{index=16}

::contentReference[oaicite:17]{index=17}

—

Sources:

[1]: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/08/20220804-11.htm?utm_source=chatgpt.com “4 Ağustos 2022 PERŞEMBE – T.C. Resmî Gazete”

[2]: https://mehmetgorunmez.av.tr/cocuk-teslimi-veya-cocukla-kisisel-iliski-kurulmasina-iliskin-yargi-kararlari-nasil-yerine-getirilir/?utm_source=chatgpt.com “Çocuk Teslimi veya Çocukla Kişisel İlişki Kurulmasına İlişkin Yargı …”